Stara Niania jest jedną z trzecio- lub czwartoplanowych postaci, które pojawiają się w “Pieśni Lodu i Ognia” i pobudzają fanów do snucia dziwnych hipotez. To z jej opowieści, relacjonowanych przez Brana, Aryę, Jona, czy Catelyn, dowiadujemy się o potworach zamieszkujących na północ od Muru. To dzięki niej poznajemy opowieść o Długiej Nocy, inwazji Innych i Ostatnim Bohaterze Pierwszych Ludzi. Mimo sceptycyzmu osób takich jak maester Luwin czy Ned Stark, to w opowiadanych przez nią historiach było wiele prawdy i później potwierdziły się one, choć wyglądały na fantazję i zwykłe baśnie. Czasami wśród fanów można spotkać różne szalone i absurdalne teorie spiskowe, według których Stara Niania była Nymerią lub pochodziła ze związku człowieka z Dzieckiem Lasu. Jedno jest pewne: miała być ona bardzo stara. Właściwie co to znaczy? Są cztery przesłanki, które pozwalają szacować w jakim jest ona wieku.

Według Brana niania to najstarsza żyjąca osoba w Winterfell:

Jest bardzo brzydką kobietą, pomyślał Bran przepełniony goryczą, pokurczoną i pomarszczoną, prawie ślepą, za słabą, żeby chodzić po schodach, z resztką siwych włosów ledwo przykrywających jej pokrytą plamkami i różową głowę. Nikt naprawdę nie wiedział, ile ma lat, ale jego ojciec powiedział, że nazywano ją Starą Nianią, jeszcze kiedy on sam był dzieckiem. Bez wątpienia była najstarszą osobą w Winterfell, może nawet najstarszą w Siedmiu Królestwach.

Z tego passusu nie wynika zbyt dużo. W chwili swojej śmierci Eddard Stark był z naszej perspektywy dosyć młodym człowiekiem, gdyż miał jedynie trzydzieści pięć lat (żył w latach 263-298 AL). Oznacza to jedynie tyle, że Stara Niania uchodziła za niemłodą już w latach siedemdziesiątych III wieku AL. Przy czym w tym wypadku nie jest jasne i oczywiste, co oznacza termin ,,stara”. W “Pieśni Lodu i Ognia” nie odnajdujemy dyskusji dotyczących podeszłego wieku.

Opowieści Starej Niani (Autor: Mustamirri)

W średniowieczu, do którego Gra o Tron nawiązuje, dzielono życie ludzkie na cztery, sześć lub siedem części. Niektórzy autorzy, tacy jak żyjący w XIII wieku Filip z Novarry, czy Arnold z Villanowy uważali, że starość zaczyna się w wieku sześćdziesięciu lat. Benedykt Anglik, w ślad za świętymi Izydorem i Konstantynem, określał jej początek na około czterdziestego piąty, pięćdziesiąty rok życia. Przy czym trzeba zauważyć, że ludzie niezbyt dobrze orientowali się w swym wieku. Świetnie pokazuje to proces kanonizacyjny świętego Iwo, toczony przed biskupami Limognes i Angouleme, podczas którego zeznawało dwustu szesnastu świadków. Wiek większości z nich oceniano na podstawie wyglądu zewnętrznego – w przypadku stu sześćdziesięciu dwóch był on podany w zaokrągleniu do dziecięciu. Dla stu dziewięćdziesięciu jeden świadczących był wielokrotnością liczby pięć. Jasno to pokazuje, że jedynie kilkanaście procent ludzi zdawało sobie sprawę, ile rzeczywiście ma lat. Oczywiście stopień znajomości swojego wieku związany był z pozycją społeczną, lepiej znali go duchowni i przedstawiciele rycerstwa, niż mieszczanie i chłopi. Brak tej wiedzy w przypadku Starej Niani byłby w świecie średniowiecznym czymś zwykłym i nie wymagałby komentarza. Do tego pamiętajmy, że trudno było na podstawie wyglądu oceniać wiek. Dobrze to prezentuje przykład Henryka VII Tudora, który wcześnie stracił zęby i wyglądał na dużo starszego niż był w rzeczywistości. Oznacza to, że w czasach dzieciństwa Eddarda Starka Stara Niania równie dobrze mogła mieć sześćdziesiąt lub więcej lat, jak być kobietą jeszcze przed czterdziestką z którą czas nie obszedł się łaskawie.

Wiemy, że Stara Niania nie pochodziła z Winterfell. Przybyła do zamku, aby zostać mamką dla jednego ze Starków:

Niania przybyła do zamku jako mamka Brandona Starka, którego matka umarła w czasie porodu. Ów Brandon był starszym bratem lorda Rickarda, dziadka Brana, a może jego młodszym bratem albo bratem ojca lorda Rickarda. Czasem Stara Niania mówiła tak, kiedy indziej inaczej, ale we wszystkich opowieściach mały chłopiec umarł w wieku trzech lat z powodu letnich dreszczy.

Niestety to także nie pozwala nam bliżej oszacować wieku Starej Niani. Nie wiemy, kim było dziecko, które oddano pod jej opiekę. Nie wiemy też kiedy urodził się Rickard Stark i jego młodszy lub starszy brat. Jeśli Stara Niania opiekowała się bratem lorda Rickarda, to w Grze o Tron miała co najmniej siedemdziesiąt lat, a nawet jeszcze więcej, lecz nie wiemy dokładnie ile. Gdyby karmiła ona stryja lorda Rickarda, to musiałaby być odpowiednio starsza o pokolenie.

W „naszym” świecie, w epoce nowożytnej oddawanie dzieci mamkom na wykarmienie nie było czymś dziwnym – w Anglii czy Francji korzystano z nich bardzo często. Tak na przykład namiestnik policji w Paryżu szacował, że z dwudziestu jeden tysięcy dzieci urodzonych w tym mieście w 1780 roku, jedynie tysiąc karmiły matki, a reszta była oddawana mamkom. Zapewne jest to liczba wyolbrzymiona, a obyczaje w stolicy Francji nie były typowe dla reszty królestwa. Zjawisko tłumaczono szkodliwością karmienia piersią dla zdrowia matek. Twierdzono, że płacz niemowlęcia mógłby rozregulować nerwy kobiet. Uciekano się także do argumentów estetycznych – karmienie piersią podobno powodowało deformację piersi, które miały tracić przez to jędrność. Uważano to też za śmieszne i obrzydliwe. W rezultacie bogate kobiety najczęściej wykarmiały pierworodnego syna, a pozostałe dzieci odsyłano mamkom. Duża śmiertelność wśród dzieci chowanych w ten sposób w epoce nowożytnej także nie była czymś dziwnym. Według szacunków Lebrun nawet jedna czwarta dzieci urodzonych we Francji w XVII i XVIII wieku umierała w pierwszym roku życia. Oczywiście największa śmiertelność była wśród nieślubnych potomków, podrzucanych w przytułkach, czy mających ubogich rodziców. W bogatych rodzinach nie była ona wbrew pozorom o wiele niższa. Szacuje się, że wśród dzieci zostawianych mamkom umieralność wzrastała dwukrotnie w stosunku do sytuacji, gdy opiekowała się nimi matka. Drugich urodzin miało nie dożywać co piąte lub co szóste dziecko. Zbiegało się to z obojętnością rodziców wobec zgonów niemowląt. Montaigne pisał, że stracił dwoje lub troje dzieci zmarłych u mamki. Miał problem nawet z określeniem dokładnej ich liczby. Często na pogrzebach dzieci nie było co najmniej jednego z rodziców, czasami obydwu. Zdziwienie budziło raczej opłakiwanie pociech przez ich matki czy ojców, niż obojętność wobec śmierci – zdarzali się rodzice, którzy oddawali dziecko mamce, mimo że w ciągu roku umarło kilku jej podopiecznych.

Śmierć małego Brandona Starka w nowożytnej Europie zapewne nie zostałaby uznana za coś bardzo niezwykłego. Gdyby w Westeros panowały podobne obyczaje jak na naszym kontynencie, to ów Brandon Stark musiałby być młodszym, a nie starszym bratem lorda Rickarda.

Najlepiej pozwalają oszacować wiek Starej Niani okoliczności śmierci jej synów:

Potem Niania została w zamku ze swoimi dziećmi. Obu synów straciła w wojnie, w której król Robert zdobył tron, wnuk zaś zginął na murach Pyke w czasie rebelii Balona Greyjoya. Córki dawno temu znalazły mężów, odeszły z zamku i umarły. Z jej potomków pozostał tylko Hodor, głupkowaty olbrzym, który pracował w stajni. A Stara Niania po prostu żyła, wyszywając i opowiadając swoje historie.

Bunt Roberta Baratheona miał miejsce w 283 roku AL, podczas gdy do rebelii Balona Greyjoya doszło w 289 roku AL. Niestety ten passus także nie jest zbyt precyzyjny. Nie wiemy, czy wnuk Starej Niani był synem jej syna, czy córki, a także w jakim wieku zginęli synowie niani, ale trudno oczekiwać, aby mogli mieć oni więcej niż pięćdziesiąt – sześćdziesiąt lat. Żołnierz walczący w starszym wieku białą bronią byłby zupełnie nieefektywny. Oczywiście zdarzali się rycerze, którzy stawali w boju nawet po przekroczeniu sześćdziesięciu lat, jak słynny Wilhelm le Marechal, ale były to wyjątki. Tak więc Stara Niania zapewne została matką nie wcześniej niż 220 roku AL, a jej synowie urodzili się po 230 roku AL. Niestety nie wiemy, w jakim wieku wydała ich na świat Stara Niania, ani jaki był wiek zawierania pierwszego małżeństwa w Westeros przez kobiety, które nie pochodziły z arystokracji. Wśród feudałów śluby kilkunastoletnich dziewczynek nie uchodziły za zbyt dziwne (przykładem są Sansa Stark, Walda Frey, czy fałszywa Arya). Zapewne wśród biedniejszych kobiet wiek zawierania pierwszego małżeństwa był późniejszy, ale trudno oszacować o ile. Oczywiście mogło się zdarzyć, że Stara Niania doczekała się syna po trzydziestym piątym roku życia, który zginął podczas działań wojennych gdy miał sześćdziesiąt lat. Jest to jednak mało prawdopodobne. Zapewne miała ona dwadzieścia, trzydzieści lat, gdy rodziła synów, którzy raczej nie przekroczyli jeszcze pięćdziesiątki, gdy polegli w boju. Z dużą dozą ostrożności można szacować na tej podstawie, że najprawdopodobniej Stara Niania mogła się narodzić pomiędzy około 200 a 220 rokiem AL. Na to wskazywałby wiek jej synów, którzy polegli w rebelii Roberta Baratheona. W Grze o Tron Stara Niania jest więc bardzo wiekową osobą, która najprawdopodobniej ma więcej niż osiemdziesiąt, choć raczej mniej niż dziewięćdziesiąt lat. O ile nie możemy dokładnie powiedzieć w jakim wieku jest w Grze o Tron, to najprawdopodobniej jest młodsza od urodzonego w 198 roku maestera Aemona Targaryena. Bran Stark najprawdopodobniej mylił się postrzegając Starą Nianię jako najstarszą osobę w Westeros, ale przecież miał on tylko siedem lat, gdy to mówił i nie znał świata poza Winterfell.

Także ostatnia przesłanka nie pozwala jednoznacznie określić wieku Starej Niani. Znów Bran opowiadał – tym razem o tym, jak naprawdę miał na imię Hodor, oraz jakie łączyło go pokrewieństwo z kobietą:

To nie jest jego prawdziwe imię — wyjaśnił Bran. — To tylko takie słowo, które powtarza. Stara Niania powiedziała mi, że naprawdę ma na imię Walder. Była babcią jego babci, czy coś w tym rodzaju. — Zasmuciło go wspomnienie o Starej Niani. — Myślisz, że żelaźni ludzie ją zabili? — Nie widział w Winterfell jej ciała. Jak się nad tym zastanowić, nie zauważył zwłok żadnej kobiety. — Nigdy nie zrobiła nikomu krzywdy, nawet Theonowi. Tylko opowiadała historie. Theon nie skrzywdziłby kogoś takiego, prawda.

Ta wzmianka mogłaby oznaczać, że Stara Niania jest starsza, niż sugerowałby to udział jej synów w rebelii Roberta Baratheona. Bran jednak nie do końca orientował się co do pokrewieństwa Starej Niani i Hodora. Być może Bran źle zrozumiał opiekunkę. Być może Hodor był jej prawnukiem, a nie praprawnukiem. Trudno jednak powiedzieć, ile lat ma upośledzony stajenny. Kobieta urodzona około 210 roku AL mogła mieć dorosłego prawnuka w 298 roku. Gdyby był on jej praprawnukiem to musiała być ona starsza, ale w tej sytuacji trudno sobie wyobrazić, aby mogła urodzić synów zdatnych do walk w latach osiemdziesiątych III wieku AL. Mamy więc tutaj niewielką sprzeczność.

Ponadto w wizjach, jakie dostrzegł Bran, pojawia się postać w której niektórzy chcą widzieć Starą Nianię:

Potem zjawiła się smukła jak włócznia dziewczyna o kasztanowych włosach, która wspięła się na palce, by pocałować młodego rycerza wysokiego jak Hodor.

Część osób, w oparciu o wzrost rycerza porównywanego z Hodorem, buduje różne teorie spiskowe. Według nich ową dziewczyną o kasztanowych włosach była młoda Stara Niania, w rycerzu chcą zaś widzieć Duncana Wysokiego. W tej hipotezie Hodor miał odziedziczyć po nim wzrost. Dunk miał się narodzić na początku lat dziewięćdziesiątych II wieku. Trudno byłoby go nazwać młodym człowiekiem po 220 roku, czyli Stara Niania musiałaby się urodzić w końcu II lub na początku III wieku AL. Ta teoria oparta jest na bardzo słabym przesłankach. Z Tańca ze smokami nie wynika, aby rycerz był Dunkiem, a dziewczyna Starą Nianią. Dla Brana Hodor był najwyższym człowiekiem jakiego znał, więc nie powinno dziwić, że to do niego przyrównuje rycerza. Nie wiemy kim oni są, podobnie jak nieznane są inne postacie z tej wizji.

Wbrew temu, co można by sobie wyobrażać, całkiem sporo osób dożywało w średniowieczu, czy epoce nowożytnej do poważnego wieku. J C. Russell szacował na podstawie 6529 szkieletów pochodzących ze średniowiecza, że 11% przekroczyło sześćdziesiąt lat. Także kolejni badacze dochodzili do podobnych wniosków. Wydaje się, że w średniowiecznej Anglii około 15% mężczyzn dożywało tego wieku. Znamy przypadki, kiedy ludzie żyli naprawdę długo, szczególnie wśród duchowieństwa. Gdyby Stara Niania żyła w Anglii czasów Yorków i Lancasterów, to mogłaby spotkać swoich rówieśników. W końcu Alina z Marechale odziedziczyła ziemię, gdy miała dziewięśćdziesiąt lat i żyła jeszcze następne siedem. Reginald z Colewyk umarł, gdy miał sto lat, jego syn i wnuk dożyli do osiemdziesiątki. Wśród pięśćdziesięciu jeden kobiet, które zeznawały podczas procesu kanonizacyjnego świętego Iwo, dwie miały mieć osiemdziesiąt lat. Oczywiście trudno powiedzieć na ile George R. R. Martin, tworząc pseudośredniowieczny świat “Pieśni Lodu i Ognia”, zdawał sobie sprawę, że w tej epoce ludzie żyli jednak dłużej niż się powszechnie sądzi (jeśli oczywiście przeżyli pierwsze lata życia).

W każdym razie najprawdopodobniej mimo że Stara Niania jest bardzo wiekowa, to długość jej życia nie przekracza ani dzisiejszych, ani dawnych granic ludzkiego życia. Zawarte w “Pieśni Lodu i Ognia” wskazówki nie są dokładne i czasami sprzeczne.

Autor: Dr hab. Robert Suski

Wszystkie wykorzystane cytaty pochodzą z sagi “Pieśń Lodu i Ognia” George`a R. R. Martina.